MAHMUT MAKAL

Aksaray’ın Demirci köyünde 1930 yılında doğmuş. 1947 yılında İvriz Köy Enstitüsünü bitirdikten sonra 6 yıl ilkokul öğretmenliği yapmış. Varlık dergisine gönderdiği mektup ve notlarını daha sonra “Bizim Köy” isimli kitabında toplamış. Bizim Köy ’de topladığı notlar öğretmenliğindeki gözlemleri sonucunda yazılmış. Köy yaşamını, gerçek ve açık bir dille anlatmış.

1955 yılında Gazi Eğitim Enstitüsünden mezun olmuş. Otuza yakın eser yazmış. Unesco tarafından 1967 yılında dünya gençliğine örnek insan olarak seçilmiş.

88 yaşında 10 Ağustos 2018 tarihinde aramızdan ayrılan Mahmut Makal, yaşamında köy edebiyatı akımının başlangıcını yapan ilk yazarmış. Bizim Köy eseri yayımlandığında büyük ilgi görmüş, bu kitap nedeni ile Mahmut Makal tutuklanıp bir süre ceza evinde kalmış.

Öğretmen, müfettiş ve yayımcı olarak çalışmış. Çalıştığı yıllar boyunca, soruşturma ve maaş kesme cezalarından bıkmış ve 17 yıllık görevde kaldığı mesleğinden ayrılmış.

Ben ilk kitabı olan Bizim Köy hakkında yazmak istedim. Köylünün sıkıntılarını, geçim derdini, köydeki yediklerini, salgın hastalıkla köylülerin nasıl boğuştuğunu, köydeki yalnızlığı, unutulmuşluğu ve çaresizliği Bizim Köy ’de çok güzel yalın bir dille gerçek olarak anlatmış.

“Alfabede bal geçtiğine bakmayın” diye yazar, “56 çocuktan yalnız biri balı görmüş” diye anlatır.

Bu anlattıklarından rahatsız olanlar onu önce Nurgöz’den Çardak’a sürgün etmişler. Ardından kominizim propagandası yaptı diye kitabın yayımının üçüncü ayında onu tutuklamışlar. Mahmut Makal toplumcu bir yazar. Pakize Suda “Köy Enstitüleri ve Tonguç” kitabında “Yalnız Türkiye’de değil, kısa sürede sınırlarımızı aşıp Fransa, İngiltere gibi ülkelerde de günün konusu olmuş ve 19 yaşında bir köy öğretmeni olarak, fotoğraf çeker gibi yaşadıklarını gözlemleyip, yalın bir dille, Türkiye’nin acı köy gerçeğini yazmış” der

“Bizim Köy - Köy Öğretmenin Notları” ilk defa 1950 yılında basılmış.

Yaşar Nabi ön söze, “Anadolu köylüsünün kışa girerken karşılaştığı açlık tehlikesinin tesiri altında Mahmut Kemal’in kaleme aldığı müşahedeler” diye yazmış.

Nihat Erim, aynı ön sözde “Orta ve doğu Anadolu’da onun tarif ettiği şekilde köylerimiz var, bunu kimden gizleyeceğiz.” Diye eseri özetlemiş.

Nadir Nadi de kitabın ön sözünde “Türk köyünün çıplaklığı, bu derece keskin, gölgesiz, süslü ve özentili cümlelerden uzak anlatıldığı başka bir kitap hatırlamıyorum.” Diye eseri övmüş.

Yayınlandığında bu kadar ses getiren bu eseri, alıntılar yaparak kısaca anlatmak isterim.

Alfabede “Baba bana bal al” cümlesini öğretirken, 56 öğrenciden birinin balı gördüğünü yazar. (1)

Çiftçilerin çoğu öküz alamadıklarından öküzün yanına eşeği koştuğunu” belirtir. (2)

Öğretmen olduğu köye kendi köyünden 10 saatte yılda beş altı kere yürüdüğünü” yazarak ulaşımın güç olduğunu anlatır. (3)

Bütün evlerin birbirine benzediğini, ailenin bütün fertlerinin tek gözden ibaret evde yattığını ve kalktığını” aktarır. (4)

Muhtardan okula saat alınmasını istediğinde, ilçede muhtarın geziciye sızlandığını “gözünü seveyim, efendi ona bir kağıt yaz da vazgeçsin bu saatten, ben her gün eşikteki bele gün gelince ona bekçi ile haber ileteyim. Maksat, vakıdı bilmek değil mi? Bir de oradan masraf açmasın.” Diye deyişini yazar. (5)

Öküzün yanına eşek koşan memiş, yazının dergide yayımlandığını duyunca, bir gün babasına kendisini şikayet etmiş. “Söyle oğluna edebiyle otursun oturduğu yerde. Bak millet onu ne kadar sayıyor? Eşek goşarım, kedi goşarım o benim bilecem iş. Gapısına varıp ekmek istersem virmesin” diye söyleyince bu söz babasını doldurmaya yetmiş. Babası kendisine gelerek “sen adam olman oğlum, töbeler ki olman. Ben açık söyleyim. Ulan, el kendisini büyütmeye çalışır, sen de gider milletin alayında (aleyhinde) uğraşırsın.” Diye söylenerek kendisine babasının kızdığını belirtir.

Bir gün de bir başka köylü anasını kışkırtmış. “Adviye nine, tandırımızı yazmış mamıt, ocağımızı yazmış. Penceremizi, evimizi, çanağımızı hep yazmış” diye söylenmiş. Bunun üzerine anası başlamış ilenmeye “Allah illere evlat vermiş, bana da gara gara daş vermiş. Köylü de biz de rezil olduk senin yüzünden” demiş. (6)

Mahmut Makal, Türkiye İşçi Partisinden İstanbul aday adayı olmuş, fakat seçilememiş.

Mahmat Makal’ın eşi Naciye Makal’dan da bahsetmek isterim.

İbrahim Engin’in Muğla Gelişim Hareketi Gazetesinde yazdığına göre; Ünlü Şovmen Mehmet Ali Erbil, bir Çarkıfelek programında “Ben hayatta ne biliyorsam, ne öğrendimse İlkokul Öğretmenim Naciye Makal’dan öğrendim” demiş. Naciye Makal ( Poyraz) Yerkesik kökenli imiş. Aksu köy enstitüsünden mezun olmuş.

Yöresine ve ailesine adadığı “Bindim Tütün Küfesine” isimli kitabını yazmış. Yerkesik köyündeki tütün ve geçim sıkıntılarını, ekonomik zorluklarını ve çocukluğunu bu kitapta anlatmış. Mahmut Makal ile 67 yıl hayat ve tarih yoldaşı olarak birlikte yaşamışlar.

Hasan OKURSOY 10 Mayıs 2019 Yelki