YOLLAR-18

REŞAT NURİ GÜNTEKİN-1

Yollarda bazen yürüdüğünü, düştüğünü ve çektiklerini senden başka kimse görmez, bilmez.

Reşat Nuri Güntekin “Çalıkuşu” romanının yazarıdır. Bu romanı öğrenciliğinde hemen hemen okumayan yoktur. İdealist, aydın Feride’nin yaşadıkları ve mücadelesi bu romanda güzel anlatılır. Eser bir aşk romanı ise de aynı zamanda yurdumuzun sosyal şartlarını farklı aktarır ve yansıtır.

Reşat Nuri, insanımızın yaşamını, sorunlarını, duygularını ve inançlarını yalın bir Türkçe ile çok güzel romanlarında anlatmıştır. Müfettişlik görevi sırasında Anadolu’muzu adım adım gezmiş, bu gezileri ve gözlemleri onun yazılarına katkı sağlamıştır.

Yaprak Dökümü, Dudaktan Kalbe, Akşam Güneşi romanları da sinema ve televizyon dizileri için uyarlanmıştır. Romanlarında hemen dikkati çeken husus, yazarımızın iyi bir gözlemci olmasıdır. Genellikle konuşma dili yazılarında hakimdir.

Yazarın, toplumsal yönü ağır basan bir romanı da Yeşil Gece’dir. Medresede yetişen sonra öğretmen okulunu bitirerek ege bölgesinde bir kasabada gerici ve çıkarcı güçlerce savaşan idealist bir öğretmenin mücadelesi ve uğradığı yenilginin anlatıldığı romanda 1920’lerdeki ülkenin ve toplumun sorunları, Şahin öğretmenin kişiliği ile yurttaki havanın anlatıldığı bu roman Nazım Hikmet tarafından 22 Kasım 1943’te Memet Fuat’a yazdığı mektupta okuması tavsiye edilmiştir.

Hatta Rusya’ya çevrilen bu eserin önsözüne Nazım Hikmet “Yeşil Gece romanı yazarın en derin eseridir” diye yazmıştır.

Ertürk Akşun, “Bir Cumhuriyet Aydını olarak Reşat Nuri Güntekin” başlıklı yazısında, yazara yönelik, güzel bir araştırmanın sonucunda önemli bilgilere yer vermiş. Yukarıda anlattıklarım ve diğer hususlar hakkında bu yazıda geniş bilgi bulursunuz. (1)

25 Kasım 1889 tarihinde İstanbul Üsküdar’da doğan Reşat Nuri Güntekin öğretmen kökenli bir yazardır. İstanbul Edebiyat Fakültesinden sonra önce Bursa Lisesinde öğretmenliğe başlamış. Daha sonra ise Vefa, Çamlıca, Kabataş, Galatasaray ve Erenköy liselerinde öğretmenlik ve yöneticilik yapmıştır.

1913-1930 yılları arasında da Millî Eğitim Bakanlığında Müfettişlik görevinde Anadolu’yu dolaşmış, gözlem ve izlenimleri romanlarına yansımıştır. 1939 yılında ise Çanakkale Milletvekili olarak da siyaset ile uğraşmıştır. 7 Aralık 1956 tarihinde de vefat etmiştir.

Reşat Nuri Güntekin, Anadolu Notları kitabında “Yollarda” başlığı altında anlattığı bölümde müfettişlik görevindeki durumunu şu şekilde dile getirmiştir.

“…Bazı tenha bir istasyonda saatlerce tren, bazı güneşle beraber uyumuş bir küçük kasabanın otelinde uyku bekledim. Fazla bir yağmur yahut kar fırtınası beni bir iki gün bir köye hapsederse, arayıp soranım bulunmaz. Gün olur ki bomboş bir ovanın ortasında otomobil bozulur; şoför, yoldan geçen kamyonlardan pompa, tel, meşin ve lâstik parçaları tedarik edip makine veya tekerleğini tamir edinceye kadar etrafta dolaşırım yahut eski taşbasması Muhammediyelerdeki Cennet bağı resimlerini andıran cılız bir ağacın altında otururum.

Bu saatlerde vakit öldürmek için icat ettiğim çarelerden biri de elime geçen bir kâğıt parçasına yollarda gördüğüm öteberiyi karmakarışık not etmektir.

Bunların bir kısmı kaybolup gitmiştir. Fakat çantamın bir köşesinde birikip kalmış olanlar da bir tomar meydana getirecek kadar çoktur. Seyahat kitap ve makalesi yazmak, son senelerde bütün dünyada bir moda haline gelmiştir, ömrümde bir kere ben de kendimi modaya uydurarak bu notlardan bir yazı serisi çıkarmayı düşündüm.” Diye yazmış. (2)

Yazarın anlattığı gibi müfettişlik görevinde insan iyi bir gözlemcidir, hele bir de yazmayı düşünürse malzemesi çoktur.

Bu nedenle Reşat Nuri Güntekin’in müfettişlik görevi sırasında Anadolu’ya yaptığı gezi ve yolculuklarda gözlemlerine, Anadolu Notları 1-II de daha çok rastlanır.

Reşat Nuri Bey özellikle Anadolu Notları ile yaşadığı zamana tanıklığı, müfettişlik görevi sırasında Anadolu’yu şehir şehir gezdiğinden, eser okununca bu durum daha iyi anlaşılır.

Belki benim günlük ve deneme yazılarım da Reşat Nuri Güntekin’e öykünmemdendir.

“Yolculuk önce seni sözsüz bırakır, sonra da seni iyi bir hikâye anlatıcısına dönüştürür.” Diye İbn Battuta boşuna söylememiştir.

Hasan OKURSOY 3 Ağustos 2021 Yelki

Kaynak; 1-Ertürk Akşun, Bir Cumhuriyet Aydını olarak Reşat Nuri Güntekin, 28-09-2020 Onedio Platformu, YazioYazıları, 2-Reşat Nuri Güntekin, Yollarda, Anadolu Notları I-II, İnkılap Kitapevi Yayınları-2015, s. 9